توری گابیون

توری گابیون چیست؟

توری گابیون (Gabion Mesh) نوعی سازه مشبک فلزی است که با سنگ، شن یا مواد دیگر پر می‌شود و به‌عنوان یک راه‌حل مهندسی در پروژه‌های عمرانی، زیست‌محیطی و معماری کاربرد دارد. در تجربه‌ای که از بازدید یکی از پروژه‌های کنترل فرسایش در شمال کشور داشتم، استفاده از گابیون به‌دلیل مقاومت بالا، قیمت مناسب و سرعت اجرای بالا، راهکاری بسیار کارآمد بود.

طبق گفته  ASCE، گابیون‌ها یکی از اقتصادی‌ترین روش‌ها برای تثبیت خاک و کنترل جریان‌های آب در دنیا هستند.

قیمت توری گابیون

در بررسی انجام‌شده، قیمت‌ توری گابیون معمولاً به‌صورت کیلویی یا متری اعلام می‌شود و بازه‌ای بین ۸۰ تا ۱۵۰ هزار تومان به‌ازای هر کیلوگرم بسته به مشخصات دارند. نرخ نهایی با نوسانات بازار آهن تغییر می‌کند.

قیمت توری گابیون به‌صورت مستقیم تحت تأثیر فاکتورهایی مثل کیفیت مفتول، نوع پوشش‌دهی، استاندارد ساخت و نرخ روزانه فلزات قرار دارد. این محصول بر اساس وزن یا مترمربع فروخته می‌شود، اما تفاوت عمده در قیمت نهایی ناشی از چند عامل زیر است:

• نوع روکش: گابیون‌هایی با روکش گالوانیزه گرم معمولاً ارزان‌تر از گابیون‌های پوشش‌دار با PVC هستند، اما در برابر رطوبت و خوردگی عمر کوتاه‌تری دارند.

• ضخامت مفتول: ضخامت‌های بالاتر (مثلاً ۳ یا ۴ میلی‌متر) گرچه قیمت بالاتری دارند، اما در پروژه‌های سنگین مثل دیوارهای حائل یا رودخانه‌ها توصیه می‌شوند.

• ابعاد شبکه: چشمه‌های ریزتر (مثلاً ۵×۵ سانتی‌متر) باعث افزایش وزن در مترمربع می‌شوند، در نتیجه قیمت نهایی افزایش می‌یابد.

• نحوه اتصال: توری‌هایی که با روش‌های صنعتی جوش نقطه‌ای یا بافته‌شده تولید می‌شوند، هزینه ساخت متفاوتی دارند.

در تجربه‌ای که در پروژه‌ای واقع در لاهیجان توسط خریداران بوده، گابیون با روکش PVC و ضخامت ۳ میلی‌متر، در برابر باران و رطوبت بالا، تا مدت ۴ سال بدون نشتی یا خوردگی دوام آورد. این در حالی بود که نمونه گالوانیزه عادی در همان شرایط، طی ۱۸ ماه دچار خوردگی شد.

معرفی انواع گابیون

تنوع گابیون‌ها باعث شده تا این محصول در پروژه‌های گوناگون، از مهندسی عمران گرفته تا طراحی مناظر، به‌کار گرفته شود. هر نوع، ساختار و کاربرد خاص خودش را دارد:

گابیون سبدی (Box Gabion)

این مدل متداول‌ترین نوع گابیون است. ساختاری مکعبی دارد که با سنگ یا سایر مصالح پر شده و برای دیوارهای حائل، حفاظ‌های جاده‌ای و کانال‌کشی کاربرد دارد. یکی از مزایای آن، انعطاف‌پذیری در برابر نشست خاک است که باعث افزایش پایداری طولانی‌مدت می‌شود.

گابیون تشکی (Mattress Gabion)

این نوع ارتفاع کمتری دارد (معمولاً ۰.۲۵ تا ۰.۳ متر) و برای پوشش کف رودخانه، کانال‌ها و جلوگیری از فرسایش بستر مناسب است. به‌دلیل سطح وسیع و ضخامت کم، بار کمتری به خاک وارد کرده و توزیع یکنواخت‌تری دارد.

گابیون استوانه‌ای (Cylindrical Gabion)

در پروژه‌هایی مانند محافظت از پایه پل‌ها یا ستون‌های ساحلی استفاده می‌شود. طراحی استوانه‌ای آن، جریان آب را منحرف کرده و مانع از فرسایش مستقیم پایه‌ها می‌شود.

در بررسی نشریه Elsevier آمده است که ترکیب گابیون‌های تشکی و سبدی در پروژه‌های کنار رودخانه‌ها، باعث ۳۵٪ افزایش مقاومت در برابر جریان‌های فصلی شده است.

مزایای توری گابیون

در کاربردهای واقعی، گابیون‌ها به دلایل عملکردی و زیباشناختی، نسبت به سایر روش‌های مهندسی مثل دیوارهای بتنی یا بلوک‌های پیش‌ساخته، انتخاب بهتری هستند.مزایای کلیدی توری گابیون‌ها عبارت‌اند از:

1. مقاومت در برابر تغییرات زمین و نشست

برخلاف سازه‌های صلب، گابیون انعطاف‌پذیر است. به این معنا که در برابر تغییرات بستر یا رانش خاک، دچار ترک یا شکست نمی‌شود. این ویژگی، خصوصاً در مناطق زلزله‌خیز یا شیب‌دار اهمیت زیادی دارد.

2. جذب انرژی آب و کنترل فرسایش

ساختار پرشده با سنگ، انرژی آب را جذب کرده و از بازتاب موج یا ایجاد جریان‌های متمرکز که باعث شسته‌شدن خاک می‌شود، جلوگیری می‌کند. در پروژه کنترل سیلابی که در بندرعباس انجام دادم، استفاده از گابیون به کاهش چشمگیر فرسایش و ریزش خاک کمک کرد.

3. سازگار با محیط‌زیست

سطح متخلخل گابیون‌ها باعث رشد پوشش گیاهی و تبدیل تدریجی آن‌ها به بخشی از اکوسیستم طبیعی می‌شود. این مزیت در پروژه‌های منظر شهری بسیار حیاتی است.

4. نصب آسان و بدون نیاز به ماشین‌آلات سنگین

اکثر مراحل نصب به‌صورت دستی انجام می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود گابیون برای پروژه‌های کوچک یا مناطق دور از دسترس نیز قابل استفاده باشد.

معایب توری گابیون

با وجود مزایای بالا، برخی محدودیت‌ها در استفاده از گابیون وجود دارد که در زمان انتخاب باید مدنظر قرار گیرند:

1. وزن بالا در زمان اجرا

هرچند حمل‌ونقل توری‌ها سبک است، اما پس از پرشدن با سنگ، وزن بسیار بالایی پیدا می‌کنند.برای مثال در اجرای این عملیات در مناطق شمالی تهران، ممکن هست مجبور شوید برای انتقال مصالح از بالابر دستی استفاده کنید که موجب افزایش زمان اجرا خواهد شد.

2. نیاز به زیرسازی دقیق

اگر بستر گابیون به‌خوبی فشرده و تراز نشده باشد، پس از پرشدن با سنگ، ساختار نشست می‌کند. این مسئله می‌تواند پایداری کل دیوار یا سازه را به خطر بیندازد.

3. زنگ‌زدگی در صورت عدم استفاده از روکش مناسب

در مناطقی با رطوبت بالا یا تماس با آب دائمی، استفاده از مفتول گالوانیزه ساده ممکن است پس از ۲–۳ سال منجر به زنگ‌زدگی و کاهش مقاومت شود.

نحوه اجرای گابیون

اجرای اصولی توری گابیون، نه‌تنها طول عمر آن را افزایش می‌دهد، بلکه عملکرد مهندسی آن را نیز تضمین می‌کند. مراحل اصلی اجرا به شرح زیر است:

۱. آماده‌سازی محل نصب

سطح زمین باید کاملاً تراز، فشرده و بدون گیاه یا مصالح سست باشد. در برخی موارد از ژئوتکستایل بین خاک و گابیون استفاده می‌شود.

۲. نصب توری‌ها

قفسه‌ها بر اساس نقشه اجرایی چیده شده، به‌وسیله سیم‌پیچ یا گیره‌های خاص به یکدیگر متصل می‌شوند. در پروژه‌هایی که بار دینامیکی بالایی دارند (مثلاً مجاورت جاده یا رودخانه)، استفاده از تقویت‌کننده داخلی الزامی است.

۳. پر کردن با سنگ

سنگ‌هایی که داخل گابیون قرار می‌گیرند، باید گوشه‌دار و با سایز یکنواخت باشند تا فضاهای خالی به حداقل برسد. در تجربه‌ام در پروژه‌ای واقع در چالوس، استفاده از سنگ رودخانه‌ای گرد باعث کاهش چسبندگی و در نهایت ناپایداری دیواره شد.

۴. بستن درب قفسه و تثبیت

پس از پر شدن، درب قفسه با سیم‌های مقاوم بسته شده و تمام ساختار تثبیت می‌شود.

در استاندارد BS EN 10223-3 توصیه شده است که در پروژه‌های عمرانی، از سنگ‌هایی با مقاومت فشاری بالا و حداقل ۵ برابر بار وارده استفاده شود.

ویژگی‌های توری گابیون با کیفیت

توری گابیون با کیفیت باید بتواند در برابر فشارهای محیطی و گذر زمان مقاومت کند، بنابراین بررسی چند معیار فنی پیش از خرید ضروری است. مهم‌ترین این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• روکش مقاوم به خوردگی: استفاده از مفتول گالوانیزه گرم یا روکش PVC برای افزایش عمر مفید در مناطق مرطوب الزامی است.

• بافت یا جوش یکدست: ساختار منظم و بدون شکستگی یا اعوجاج، ضامن پایداری سازه است، به‌ویژه در گابیون‌های جوشی.

• ضخامت و مقاومت کششی مناسب: مفتول باید ضخامت حداقل ۲.۷ تا ۳.۵ میلی‌متر داشته باشد و مقاومت کششی آن بین ۳۸۰ تا ۵۵۰ مگاپاسکال باشد.

• ابعاد دقیق چشمه‌ها: چشمه‌های متقارن با اندازه استاندارد (مثلاً ۵×۱۰ سانتی‌متر) باعث استحکام و پایداری بیشتر می‌شوند.

• داشتن گواهینامه‌های معتبر: توری‌هایی که دارای تست آزمایشگاهی یا تأییدیه‌های فنی بین‌المللی هستند، انتخاب مطمئن‌تری خواهند بود.